Каляды (Божае Нараджэнне) – так звыкла называюць свята Нараджэння Хрыстова ў сям’і Сініцкіх — гэта цуд, сапраўдны, таямнічы, які захапляе сваёй прыгажосцю, чаканнем чагосьці светлага, дзіўнага, вялікага, недасягальнага чалавечаму розуму. Гэтае свята кожнага ахінае сваім цяплом і асвятляе сваёй дабрынёй.
Сям’я Сініцкіх, як і ўсе вернікі каталіцкай канфесіі, рыхтуецца да Святога вечара – Куцці. Чыста прыбрана ў кватэры, святочна ўпрыгожана ёлка, ужо даўно падрыхтаваны падарункі дзецям і родным. На жаль, гаспадыня, Леакадзія Сініцкая, сёння ўвесь дзень будзе на працы – яе змены трапілі якраз на перадсвяточныя дні. Працуе яна прадаўцом у магазіне “Еўраопт”, што ў цэнтры горада. Апошнія дні перад святам заўсёды напружаныя, пакупнікоў значна больш, чым звычайна. Змена заканчваецца ў 22 гадзіны вечара. Муж Леакадзіі, Аляксандр, таксама працуе – ён электраманцёр на Астравецкай АЭС. Дзеці, Яраслаў, Паліна і Ульяна, з раніцы пабеглі ў школу – яны вучні СШ № 3 г. Ашмяны. Сёння яны сапраўды пабеглі, таму што апошні дзень чвэрці, а наперадзе – столькі святаў і доўгачаканыя канікулы! Пасля школы разам з бацькам яны пойдуць да бабулі Соф’і, дзе будуць сустракаць свята, дапамогуць ёй падрыхтаваць святочны стол. Але пакуль не вернецца з работы мама, за стол ніхто не сядзе. Так, ужо будзе позна, але ў сям’і ўсе стараюцца разумець і падтрымліваць адзін аднаго. Так вучылі Лёдзю яе бацькі, так вучыць яна сваіх дзяцей.
Тут усе добра ведаюць, што падрыхтоўка да свята пачынаецца не 24 снежня раніцай, а значна раней, калі пачаўся Адвэнт – пост перад Нараджэннем Хрыстовым; што падрыхтоўка да свята – гэта перш за ўсё навядзенне парадку ў сваёй душы, а затым – вакол: у справах, у кватэры. Таму абавязковым лічыцца наведванне касцёла ў нядзелю, споведзь, устрыманне ад мясной ежы па пятніцах і строгі пост 24 снежня, калі нельга ўжываць не толькі мясныя, але і малочныя прадукты.
Калі ў сённяшнім мітуслівым працоўным дні здараецца хвілінка спакою, то Леакадзіі ўспамінаецца бацькоўская хата ў Гродзях і тыя незабыўныя, казачныя святы, якія бываюць, напэўна, толькі ў дзяцінстве. Адтуль ідуць карані ўсіх традыцый, якія яна перанесла ў сваю ўласную сям’ю.
…Свята Божага Нараджэння было заўсёды. Яно святкавалася нават у савецкі час, калі былі зачынены касцёлы. Яго традыцыі, закладзеныя дзядамі, беражліва захоўваліся і з кожным новым пакаленнем прырасталі новымі. Сям’я Цехановіч, у якой нарадзілася Лёдзя, заўсёды старалася жыць па Божых законах. Перад святам намаганнямі мамы і дзяцей хата прымала ўрачысты выгляд: на вокнах віселі чыстыя фіранкі, была вымыта ўся бялізна, ззялі чысціней посуд і паліцы ў шафах, абавязкова выносіліся на снег і выбіваліся саматканыя ходнікі.
На Куццю ў кожнага члена сям’і былі свае абавязкі. Тата з раніцы накіроўваўся з сякерай у лес і прыносіў адтуль вялікую калматую елку, якая заўседы даставала да столі. Смалісты пах свежай хвоі, марозу і зімовай свежасці быў для дзяцей самым дакладным прадвеснікам набліжэння свята, напаўняў пакой нецярплівым чаканнем святочнага вечара і, зразумела, падарункаў – цукерак у цэлафанавых пачках, якія прыносілі бацькі з работы. У абавязкі малодшых дзяцей – Лёдзі і Аліны — уваходзіла прыбіраць ёлку. Цацкі былі шклянымі: зайчыкі, грыбкі, ледзяшы, зімовыя заснежаныя домікі, снегавікі. З вялікай колькасці цацак Лёдзі яскрава ўспамінаецца адна – срабрысты твар касманаўта ў шлеме. Усе цацкі былі на прышчэпках. Шкляных шароў было няшмат, і іх вельмі бераглі. Пазней, калі будуць падарункі, на ёлцы з’явяцца яшчэ і цукеркі, а таксама невялікія абаранкі. Брат Раман дапамагаў упрыгожваць ялінку – яго задачай было абмакнуць кожную хваёвую лапку ў белы клей “Бусцілат” і пасыпаць пенапластам, каб стварыць уражанне снегу. Дзе Раман у той час (80-я гады) знаходзіў той клей і пенапласт, ведае толькі ён. Раман жа прыдумаў кожны год на адной з ёлачных цацак падпісваць год: 1985, 1986 і г. д. – на памяць.
Лёдзя дапамагала рыхтаваць святочны стол, накрывала белым абрусам, пад які абавязкова клала пахучае сена, якое прыносіў з хлевушка брат Генадзь – ён у гэты дзень даглядаў гаспадарку. На стол абавязкова клаліся Біблія, маленькі гіпсавы Езусік, аплаткі і ставілася свечка.
Маці з раніцы пачынала рыхтаваць ежу да святочнага вечара: пончыкі ці аладкі з макам, вушкі з грыбамі і морквай, ягадны кісель, пярловую кашу, смажаную рыбу, рыбныя катлеты – на стале абавязкова павінна было стаяць не менш, чым трынаццаць страў. Лічба трынаццаць сімвалізуе дванаццаць апосталаў і самога Хрыста – трынаццатага. Гэтую традыцыю ўвяла Лёдзя. Усе стравы на стале былі поснымі, але смачнымі. І над імі трэба было пакарпець. Адны пончыкі з макам чаго каштавалі! Бацька раз дзесяць-пятнаццаць перакручваў на мясарубцы мак, каб ён пусціў белы сок. Мак выкарыстоўвалі не толькі для пончыкаў. Залівалі перацёрты мак кіпенем і рыхтавалі макавае малако, у якое, пры жаданні, кідалі сушкі. Мамін кісель заўсёды варыўся з вішнёвага ці малінавага кампоту і быў такім густым, што ў ім стаяла лыжка і яго рэзалі нажом. Некалькі разоў мама спрабавала рыхтаваць белы аўсяны кісель, але ніхто з дзяцей яго не еў, і ў рэшце рэшт тая перастала яго рабіць. А вось свякроў робіць яго кожны год – гэта традыцыйная на святочным стале страва. Ніколі на стале не было алкагольных напояў.
З надыходам вечара, з першай зоркай, уся сям’я Цехановіч сядала за стол. Запальвалі свечку і звычайна чыталі ўрывак з Евангелля ад святога Лукі аб нараджэнні Хрыста. Затым дзяліліся аплаткамі і нарэшце маглі паспытаць святочных страў. На стол заўсёды ставілася лішняя пустая талерка, на той выпадак, калі які-небудзь чалавек завітае ў хату. Звычайна, ніхто не заходзіў, але ўсе верылі ў тое, што ў вобразе вандроўніка ў Святую ноч у хату мог прыйсці Хрыстос. Калі выходзілі з-за стала, то ежу ніколі не прымалі – астаўлялі на ноч. Лічылася, што ноччу яе будуць спажываць анёлы ці душы памерлых родных. Калі на наступны дзень прыбіралі стол, то сена не выкідалі, а аддавалі жывёле.
Пасля вячэры дзяўчаты збіраліся на вуліцы і ішлі гадаць. Здымалі з нагі абутак і кідалі праз плот – у які бок глядзеў нос чаравіка, у той бок і замуж ісці. Або кідалі сушкі сабаку: чыю першую з’есць – тая першай замуж выйдзе.
Затым усе разам ішлі ў касцел, каб роўна апоўначы на святочнай імшы – Пастэрцы — прывітаць маленькага Езуса. Служба, урачыстая, узнеслая, са шчымлівымі і адначасова радаснымі песнямі, прыносіла ў сэрца супакой. Ісці ў касцёл трэба было за тры кіламетры – у мястэчка Гудагай, але ніхто не баяўся марозу і цемры, і машын не было, каб даехаць, — ішлі пешшу або ехалі на конях. На наступны дзень і яшчэ цэлы тыдзень калядавалі. Пераапраналіся ў святога Юзафа, Марыю, трох каралей, заўсёды мелі з сабою якога-небудзь нячысціка – і хадзілі па сваёй і навакольных вёсках, спяваючы калядныя песні…
Муж Лёдзі таксама паходзіць з сям’і католікаў. Яго маці на кожнае свята Нараджэння Хрыстова рыхтуе рыбныя катлеты з сюрпрызам. Яна запякае ў іх невялічкія сімвалічныя прадметы-прадказанні: машынку, манетку, немаўля, домік. Самае неверагоднае, што прадказанні збываюцца. У той год, калі Лёдзі з Сашам трапілася немаўля, у іх нарадзілася малодшая дачка Ульяна.
Час ідзе, мяняюцца абставіны, людзі. Дзеці разлятаюцца з бацькоўскага гнязда, ствараюць уласныя сем’і, але традыцыі, якія закладваюцца бацькамі, заўсёды застануцца тым падмуркам, на якім мы будзем выхоўваць сваіх дзяцей. Галоўнае — не разгубіць іх, а зберагчы, захаваць.
Самае светлае і радаснае свята ўваходзіць у нашы дамы. Няхай народзіцца Езус, а з ім — надзея, спагада і мір сярод людзей, у кожнай сям’і, у кожным сэрцы. Шчаслівага Божага Нараджэння!
Ірына БРАЗОЎСКАЯ.
Фота Святланы МУЦЯНСКАЙ і з архіва Леакадзіі Сініцкай.