Калісьці славілася зямля беларуская вырабамі народных умельцаў. Ткацтва, лозапляценне, вышыўка, бондарства, разьба па дрэву, ганчарства былі часткай побыту беларусаў. Майстры жылі ў кожным мястэчку, а калі рукі не былі здатныя зрабіць той ці іншы выраб, то неабходную ў гаспадарцы рэч можна было набыць на кірмашы. Асабліва гаманкія і з шырокім размахам былі яны ў святы. З усяго наваколля з’язджаліся сюды майстры і пакупнікі. І кожны вяртаўся дамоў задаволены. Нарасхват ішлі бандарныя вырабы. Гэта само сабой зразумела, бо па значнасці бандарнае рамяство можна параўнаць хіба з вынаходніцтвам кола. Нашы продкі ў драўляным посудзе захоўвалі прадукты і ваду, у ім рашчынялі цеста на хлеб, елі драўлянымі лыжкамі. У драўляных начоўках мылі бялізну, хадзілі ў лазню з драўлянай ражкай.
— Гэта зараз усё штучнае – капронавае, — з жалем зазначае бондар Ксаверый Антонавіч Шукеловіч, — а раней мы з бацькам не паспявалі рабіць маслабойкі, даёнкі, розныя цабэркі і бочкі. Саленні ў такім посудзе атрымліваюцца адмысловыя: што грыбы, што агуркі ці капуста.
Вырабы з дрэва карысталіся попытам, нягледзячы на тое, што і майстроў было шмат. У Гарліншчыне, адкуль родам Ксаверый Антонавіч, жылі яны амаль у кожнай хаце. Майстры перадавалі свае сакрэты родным і блізкім у спадчыну. Вось і Ксаверый навучыўся бондарскай справе ад бацькі. Ад яго перайшлі сыну і спецыяльныя інструменты, без якіх ні адна пасудзіна не атрымаецца.
— Зрабіць бочку – справа тэхнікі, — кажа майстар,- аднак якасць яе будзе залежаць перш-наперш ад падрыхтаванай драўніны. І расказаў нам мужчына столькі цікавай інфармацыі, аб якой мы нават і не здагадваліся! Напрыклад, бондар для клёпак не выкарыстоўвае гатовыя дошкі. Аказваецца, калі рэзаць іх, то парушаецца тэкстура драўніны. З-за гэтага дрэва псуецца і бочка доўга не праслужыць. Таму майстар карыстаецца сякерай, стругам і цэлым арсеналам іншых інструментаў. Каб выраб праслужыў доўга, драўніну неабходна сушыць на паветры каля трох(!) гадоў. Пад уздзеяннем сонца і дажджу яна набывае моц і адпаведную якасць.
Цэлую лекцыю прачытаў Ксаверый Антонавіч аб тым, якое дрэва лепш падыходзіць для вырабу таго ці іншага посуду. А яшчэ раскрыў нам сакрэт бондарскага даўгалецця. Аказваецца, калі выкарыстаць пры вырабе посуду меркі заказчыка (сажань, аршын, плячо, далонь), тады прадукт, што знаходзіцца ў посудзе, пачне рэзаніраваць у арганізме гэтага чалавека і прынясе яму здароўе і радасць. Ксаверыю Антонавічу 82 гады, аднак выглядае ён значна маладзей. Відаць, ёсць праўда ў тым, бо карыстаецца мужчына посудам уласнай “вытворчасці”.
Гэта апошні год крыху пачало падводзіць здароўе. А да гэтага часу ён штогод прымаў удзел у раённых кірмашах, што ладзіліся на розныя святы. Сын Франак дастаўляў бацьку ў горад разам з яго вырабамі. А раней ён сам чапляў на веласіпед дзежкі і даёнкі і вёз на продаж у Смаргонь ці Ашмяны. Займацца любімай справай прыходзілася часам усю ноч, бо днём іншай работы хапала. Працаваў у мясцовай гаспадарцы, даглядаў уласную. Будаваў дом. Дапамагаў жонцы Яніне Іосіфаўне выхоўваць дзяцей.
Добра жылі між сабой Шукеловічы, у ладзе і згодзе. Шасцёра дзетак нарадзілася ў іх сям’і, і ўсіх трэба было адзець, абуць, накарміць. Залатыя рукі Ксаверыя Антонавіча не ведалі спакою. Ён адзін, без чужой дапамогі, зрабіў сабе хату, вялікую і прасторную. І зараз, як лялька, стаіць яна ў Гарліншчыне. Праўда, жыць у ёй няма каму. Пасля таго, як не стала жонкі і аднаго з сыноў, Ксаверый Антонавіч перабраўся да старэйшага сына Франака, у Куцавічы. Дачка Генуэфа жыве ў Ашмянах, працуе ў аўтапарку, Часлаў — у Навасёлках, а Ядзя — у Вільні.
Нявестка Ксаверыя Антонавіча Марыя з гонарам расказвае пра свёкра, паказвае дзежкі, у якіх вельмі добра растуць яе фікусы. Вокны, дзверы ў іх хаце таксама зроблены залатымі рукамі бацькі. Шмат хто з акругі запрашаў Ксаверыя на падмогу пры ўзвядзенні жылля. Яго рукі і сёння імкнуцца да дрэва, не ведаюць спакою. А яшчэ яму вельмі хочацца перадаць свае веды і бондарскія сакрэты калі не сынам, дык унукам. Каб рамяство працягвала жыць, а разам з ім і беларуская вёска, з яе самабытнай культурай, багатымі традыцыямі і абрадамі.
Аліна САНЮК.
Фота Святланы МУЦЯНСКАЙ.